Onderzoeker in de kijker: Nuno Cernadas

Waarom koos je Alexander Skrjabin als onderwerp voor je onderzoek?

Tijdens mijn opleiding als pianist heb ik Skrjabin voortdurend gespeeld. Hij is een componist waaraan ik altijd veel tijd en interesse heb gewijd. Zijn muziek fascineert me diep, en toen ik mijn masteropleiding in Freiburg volgde, schreef ik mijn thesis over zijn composities.
Mijn doctoraat bood de kans om nog dieper te graven en me verder te specialiseren in deze componist. Vooral met zijn muzikale taal en gevoeligheid voel ik me sterk verbonden. Er zit zeker een persoonlijk element in deze reis, die uiteindelijk zowel in mijn onderzoek als in mijn opname is uitgemond.

Waarom koos je specifiek de tien sonates van Skrjabin voor je nieuwste opname?

Als geheel vormen ze het meest omvangrijke en betekenisvolle corpus binnen zijn oeuvre. Ze maken het mogelijk zijn volledige artistieke ontwikkeling te volgen en laten de ingrijpende veranderingen en evolutie in zijn compositiestijl zien. Deze tien sonates bestrijken Skrjabins hele creatieve leven. Bovendien behoren ze tot de meest buitengewone en uitdagende stukken binnen het pianorepertoire. Voor mijn doctoraat wilde ik mij bezighouden met een ambitieus repertoire  - iets wat voelde als het beklimmen van een muzikale Mount Everest.

Tijdens je onderzoek had je de kans om samen te werken met Skrjabin-experts. Hoe was die ervaring?

Ik had het geluk nauw samen te werken met Håkon Austbø, die de sonates in de jaren ’90 opnam. Hij was tijdens mijn doctoraat betrokken als artistiek begeleider en als jurylid. Ik nodigde ook Maria Lettberg uit voor het jurycomité, een Zweedse pianiste die Skrjabins integrale pianowerken heeft opgenomen. Het was een geweldige kans om met hun inzichten uit te wisselen. 

Tegelijkertijd voelde ik dat er nog ruimte was in de discografie voor mijn eigen interpretatie. In tegenstelling tot de sonates van Beethoven of Chopin, bestaan er geen honderden opnames van Skrjabins sonates. Dat gaf me de vrijheid om een eigen stem in deze muziek te vinden. Het opnameproces was een avontuur op zich – opnemen is nooit een eenvoudig proces!

Hoe heb je je technisch voorbereid op de opname van de tien sonates?

Daar komen veel uitdagingen bij kijken. De muziek is zeer complex – zowel harmonisch als polyfonisch. Maar belangrijker nog: je kunt Skrjabins muziek niet benaderen met een puur pragmatische instelling. Je moet op zoek gaan naar betekenis, je verbeelding de vrije loop laten en de klanksferen, -kleuren en trillingen binnen het geluid verkennen. 

Als je Skrjabin te formeel speelt, wordt de muziek saai en verliest ze haar essentie. Elke sonate heeft bovendien haar eigen unieke uitdagingen. De vroegere sonates zijn traditioneler en laatromantisch, dus ze kunnen op een conventionele manier benaderd worden. Maar de andere sonates vragen nieuwe interpretatieve benaderingen – niet alleen qua interpretatie, maar ook in je toucher, techniek, pedaalgebruik en zelfs de fysieke sensatie van het pianospelen.

Je album bevat twee cd’s met de tien sonates, samen met extra pianowerken. Je hebt ook een specifieke volgorde gekozen. Wat was daar de reden voor?

Niets aan de volgorde op deze cd’s is toevallig. Dat was een van de spannende aspecten van dit project. In plaats van de sonates chronologisch van één tot tien te ordenen, wilde ik Skrjabins muziek in een bepaald licht presenteren. De eerste cd benadrukt de duistere kanten van zijn werk, terwijl de tweede de helderheid en transcendentie laat horen. Dit komt ook tot uiting in het visuele ontwerp van het album, dat verloopt van diep violet en blauw naar groenig geel en oranje. In die zin was deze opname een organisch resultaat van mijn onderzoek en mijn langdurige artistieke betrokkenheid bij deze werken.

Heeft je onderzoek je ook geleid naar Skrjabins mystieke en esoterische wereld, vooral in zijn latere werken?

Absoluut. Om zijn muziek en zijn creatieve ideeën echt te begrijpen, moet je zijn mystieke filosofie verkennen. Zijn muziek is diep geworteld in deze mystieke concepten. In de latere sonates wordt zijn harmonische taal bijvoorbeeld steeds compacter. Neem de Zesde Sonate – die opereert grotendeels binnen de octotonische toonladder. Of kijk naar Prometheus, dat draait om het zogenaamde "mystieke akkoord," een akkoord van zes noten die de kern vormt van het hele werk. Dat muziekwerk is als een synthese: muzikaal is alles terug te leiden tot dat ene akkoord, maar tegelijkertijd is het ook de basis van een heel uiteenlopend arsenaal aan uiteenlopende expressievormen. Dit spel tussen eenheid en veelheid is een goed gedocumenteerd mystiek concept, en in die zin is de muziek van Skrjabin een directe uitdrukking van zijn filosofische overtuigingen. 

Ik heb dit uitgebreid onderzocht, waarbij ik verbanden heb gelegd tussen zijn muziek en het symbolistische gedachtegoed in de poëzie van zijn tijd, evenals met schilders als Kandinsky. Skrjabin was geen excentriekeling; hij was diep beïnvloed door de filosofische stromingen van zijn tijd, net als andere kunstenaars uit zijn generatie.

Skrjabin geloofde zelfs dat zijn kunst een tastbare invloed kon hebben op de realiteit. In dat opzicht waren zijn ideeën behoorlijk radicaal, niet?

Zeker. Voor Skrjabin was een artistiek evenement niet zomaar een esthetische ervaring – het was een gebeurtenis die de realiteit zelf kon transformeren. Als je dit tot zijn uiterste consequentie doortrekt, betekende dat dat kunst kon leiden tot een volledige transfiguratie van de wereld.

Zijn ultieme ambitie was een monumentaal werk te creëren waarin alle kunstvormen samenkwamen – dans, muziek, poëzie – zelfs geur zou een rol spelen. Hij stelde zich een grootse uitvoering van dit Mysterium voor, een werk dat meerdere dagen zou duren en door zijn uitvoering een transformatie van de wereld teweeg zou brengen. Hij zag zichzelf als degene die deze visie kon realiseren. Dit had een messiaanse dimensie, maar als je kunst beschouwt als een gebeuren in plaats van een object, dan past dit in zo’n wereldvisie.

Er wordt vaak beweerd dat Skrjabin synesthesie had en kleuren kon zien bij bepaalde klanken. Wat vind je daarvan?

Dit is een van de hardnekkige misvattingen over Skrjabin die ik in mijn onderzoek heb uitgedaagd. Als je zijn uitspraken over kleur vergelijkt met wetenschappelijke studies over synesthesie, blijken de feiten niet echt overeen te komen. Wat wel vaststaat, is dat hij geloofde dat kleur een integraal onderdeel moest zijn van de artistieke ervaring. 

Hij probeerde verbanden te leggen tussen muziek en kleur, net zoals hij dat later deed met muziek en dans, of zelfs met de creatie van een geheel eigen muziektaal. Dit waren fundamentele elementen van zijn artistieke filosofie. Skrjabin was niet alleen een componist; hij wilde een schepper zijn in de breedste zin van het woord.